Inaczej jest w sytuacji, gdy pracownik umowę zlecenia zawiera z własnym pracodawcą w czasie, kiedy przebywa na urlopie macierzyńskim, bezpłatnym lub wychowawczym. W takich okolicznościach dla celów zusowskich zatrudniony jest traktowany jako zleceniobiorca, a nie jako pracownik.

„(…) Osoba spełniająca jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu stosunku pracy oraz z jednej lub kilku umów zlecenia jest obejmowana tymi ubezpieczeniami wyłącznie ze stosunku pracy, jeżeli:

• w umowie o pracę ma zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie,

• w razie braku zagwarantowania co najmniej minimalnego wynagrodzenia (co może mieć miejsce w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy) – jeśli podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie. Zasada ta nie uległa zmianie.

Jeżeli podstawa wymiaru składek z tytułu umowy o pracę w przeliczeniu na pełen miesiąc, będzie niższa niż minimalne wynagrodzenie (przy braku zagwarantowanego w umowie o pracę minimalnego wynagrodzenia), dopiero łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułów: umowy o pracę oraz umowy/umów zlecenia, która osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia skutkuje, iż kolejne tytuły nie będą rodzić obowiązku tych ubezpieczeń. (…)”.

Powyższe dotyczy także emerytów i rencistów.

Przykład

Osoba jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w wymiarze czasu pracy ½ etatu przez płatnika C od 1 lutego 2017 r. W umowie o pracę nie ma zagwarantowanego minimalnego wynagrodzenia. Comiesięcznie podstawa wymiaru składek z tego tytułu wynosi 1 400 zł. Wcześniej osoba ta zawarła dwie umowy zlecenia (praca nie jest wykonywana na rzecz płatnika C):

·        z płatnikiem A – w umowie określono 1 stycznia 2017 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy,

·        z płatnikiem B – w umowie określono 25 stycznia 2017 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

W styczniu i lutym 2017 r. z tytułu umowy zawartej z płatnikiem A osiągnęła przychód w wysokości po 1 000 zł, a z tytułu umowy zawartej z płatnikiem B – po 5 000 zł.

W styczniu 2017 r. osoba podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu obu umów zlecenia (tj. zawartej z płatnikiem A od 1 stycznia, a z płatnikiem B – od 25 stycznia).

W lutym 2017 r. osoba ta obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy o pracę oraz z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A (suma podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy o pracę i umowy zlecenia z płatnikiem A osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia). Dlatego kolejna umowa zlecenia (z płatnikiem B) nie rodzi obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Jeżeli osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, to dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu wszystkich umów o pracę. W sytuacji gdy łącznie wynoszą one co najmniej tyle, ile wynosi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, osoba wykonująca umowę zlecenia podlega z tego tytułu dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Przykład

Osoba jest zatrudniona na podstawie dwóch umów o pracę w wymiarze czasu pracy każda –

¼ etatu przez płatników A i B od 1 września 2016 r. W umowach o pracę nie     ma zagwarantowanego minimalnego wynagrodzenia. Comiesięcznie podstawa wymiaru składek z tytułu tych umów wynosi po 700 zł. Osoba ta zawarła również dwie umowy zlecenia (praca nie jest wykonywana na rzecz płatników A, ani B):

·        z płatnikiem C – w  umowie określono 1 lutego 2017 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy,

·        z płatnikiem D – w umowie określono 15 lutego 2017 r. jako dzień rozpoczęcia wykonywania pracy.

W lutym 2017 r. z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem C osiągnęła przychód w wysokości 150 zł, a z tytułu umowy zawartej z płatnikiem D – 3 000 zł.

Osoba ta w lutym obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umów o pracę oraz z tytułów obu umów zlecenia (suma podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umów o pracę i umowy zlecenia zawartej z płatnikiem C nie osiąga kwoty minimalnego wynagrodzenia).

Jeśli osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z dwóch umów zlecenia jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tej umowy, którą rozpoczęła wykonywać wcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z drugiej umowy lub zmienić tytuł ubezpieczeń, jednak z istotnym zastrzeżeniem. A mianowicie, jeśli z umowy rodzącej obowiązek przedmiotowych ubezpieczeń podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, ubezpieczenia emerytalno-rentowe obowiązkowe są też z drugiej umowy.

„(…) Zgodnie ze zmienionym brzmieniem art. 9 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 (zleceniobiorca), prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (…) podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, o której mowa wart. 18 ust. 8. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4.

W konsekwencji osoba prowadząca pozarolniczą działalność, dla której minimalną podstawy wymiaru składek z tytułu działalności stanowi 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo z tytułu tej działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania umowy zlecenia jest niższa od najniższej podstawy z działalności, o której mowa w art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Natomiast w przypadku, jeśli podstawa wymiaru składek z tytułu umowy zlecenia jest równa lub wyższa od ww. najniższej podstawy z działalności, ubezpieczonemu przysługuje wybór tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. (…)”.

Przykład

Osoba wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. W umowie określono datę rozpoczęcia wykonywania pracy na 1 kwietnia 2017 r. Rozwiązanie umowy nastąpiło z dniem 31 maja 2017 r. Następnie osoba ta od 1 maja 2017 r. stała się wspólnikiem spółki jawnej. Za maj zadeklarowała podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości 2557,80 zł. Przychody osiągnięte z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A wynoszą:

•        w kwietniu – 1 500 zł,

•        w maju – 1 500 zł.

Osoba ta w kwietniu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zlecenia (nie występuje zbieg tytułów ubezpieczeń). W maju podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Przykład

Osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od 1 lutego 2017 r. Z tytułu działalności rozlicza składki za każdy miesiąc od podstawy wymiaru składek w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia. Od 1 marca 2017 r. wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia. Przychód z tytułu wykonywania umowy w każdym miesiącu wynosi 500 zł. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów.

„(…) W sytuacji gdy osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a następnie w ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności, wówczas podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie jest obejmowania ubezpieczeniami – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Aby jednak umowa zlecenie mogła być traktowana jako wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, warunkiem jest, aby przychód z niej uzyskiwany był opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej. 

Zgodnie z art. 5b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (…) za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1) odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,

2) są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,

3) wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

W sytuacji gdy organ podatkowy uzna, iż czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), wówczas osoba wykonująca tylko taką umowę podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca.

W przypadku natomiast, gdy osoba wykonująca umowę zlecenia wykonuje również czynności w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca lub osoba prowadząca działalność (następuje wówczas zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych – rozstrzygany na zasadach ogólnych (…).

Należy pamiętać, że po uznaniu przez organ podatkowy, że czynności wykonywane w ramach umowy są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), to w sytuacjach budzących wątpliwości co do rodzaju umowy (umowa zlecenia czy umowa o dzieło) obowiązek ubezpieczeń społecznych, lub jego brak, ustala się w oparciu o treść umowy oraz warunki świadczenia pracy i wypłaty wynagrodzenia.(…)”.

Ponadto, jeżeli podstawa wymiaru składek z umowy o pracę, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi mniej niż minimalne wynagrodzenie, osoba ta obejmowana jest również obowiązkowo ubezpieczeniami z kolejnego tytułu. Drugi obowiązkowy tytuł do podlegania ubezpieczeniom jest ustalany w zależności od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z umowy zlecenia – trzeba tu kierować się regułami dotyczącymi zbiegu umowy zlecenia z prowadzeniem pozarolniczej  działalności.

Gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę, to zarówno z tytułu wykonywania umowy zlecenia, jak i z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej osoba ta podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie.

Przykład

Osoba wykonuje pracę na podstawie zawartej z płatnikiem A umowy zlecenia, w której określono datę rozpoczęcia wykonywania pracy na dzień 1 kwietnia 2017 r. Koniec tej umowy przypadł na 31 maja 2017 r. Osoba ta w dniu 2 kwietnia 2017 r. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę w wymiarze czasu pracy 1/2 etatu przez płatnika B (za wynagrodzeniem wynoszącym 1000 zł brutto). Następnie osoba ta od 15 kwietnia 2017 r. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej C, z tytułu której ma prawo do opłacania składek społecznych od kwoty 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Umowa zlecenia nie jest wykonywana na rzecz pracodawcy, tj. płatnika B.

W kwietniu 2017 r. przychód z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A wynosi 0 zł, a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu prowadzenia działalności C – 296 zł (kwota 30% minimalnego wynagrodzenia pomniejszona w stosunku do połowy miesiąca), natomiast w maju z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A przychód wyniósł 1000 zł, a z tytułu prowadzenia działalności C podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wyniosła 600 zł (30% minimalnego wynagrodzenia).

Osoba ta w kwietniu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z wszystkich trzech tytułów. W maju podlega z tytułu umowy o pracę zawartej z płatnikiem B oraz umowy zlecenia zawartej z płatnikiem A. Prowadzenie działalności gospodarczej w maju 2017 r. nie rodzi obowiązku tych ubezpieczeń niezależnie od wysokości jaka zadeklarowana zostałaby do podstawy wymiaru składek za ten miesiąc.

Innym tytułem rodzącym obowiązek ubezpieczeń społecznych jest wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia. Zatem osoby, które przebywają na urlopie wychowawczym i jednocześnie wykonują umowę zlecenia, obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia, natomiast nie podlegają tym ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Nie ma przy tym znaczenia, czy umowa zlecenia została zawarta przez wyżej wymienioną osobę z własnym pracodawcą, czy też z podmiotem innym niż własny pracodawca.